Έφυγε στα 80 χρόνια του από πνευμονία ο σημαντικός Ιάπωνας σκηνοθέτης Nagisa Ôshima, ο οποίος έγινε διάσημος τη δεκαετία του ’70 με τη μεγάλη του επιτυχία «Η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων», μία ταινία που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων.
Ο σκηνοθέτης επικρίθηκε έντονα στη χώρα του για την ταινία, που θεωρήθηκε πορνογραφική, όμως το 1978 βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών για μια άλλη ταινία, την «Αυτοκρατορία του Πάθους», επίσης γαλλοϊαπωνικής παραγωγής.
έγραφε ο Βασίλης Ραφαηλίδης για την ταινία αυτοκρατορία των αισθήσεων.
«Θα πρέπει να πούμε κατ’ αρχήν πριν προχωρήσουμε, πως τούτη η ταινία θα ήταν δυνατό να χαρακτηριστεί σαν «πορνό» αφού οι δυο ήρωες κάνουν ακατάπαυστα έρωτα, και μάλιστα «σκληρό πορνό», αφού η κάμερα του Όσιμα παίρνοντας τη θέση της αδιάφορης αμέτοχης και «ασυγκίνητης» φύσης καταγράφει τα πάντα χωρίς αιδώ.
Όμως, τούτη ακριβώς η μη συμμετοχή της κάμερα στα τεκταινόμενα διαφοροποιεί κατ’ αρχήν την Αυτοκρατορία των αισθήσεων από το πορνό με την τρέχουσα έννοια, στο οποίο ο φακός παίρνει σταθερά τη θέση του ματιού ενός ευκίνητου και επιδέξιου ηδονοβλεψία που αδιαφορεί για τα πάντα εκτός από το «θέαμα». Άλλωστε, αν αντικαταστήσουμε τον λανθασμένο όρο «πορνό» με τον σωστότερο «ερωτική ταινία», το φιλμ του Όσιμα δεν είναι καν μια ερωτική ταινία, αλλά ένα δοκίμιο πάνω στον ερωτισμό, πάνω στην αδιαφορία της φύσης για κάθε είδους για κάθε είδους εννοιολογικούς διαχωρισμούς και λογικολεκτικές τακτοποιήσεις. Ο έρωτας στην πιο απλή και στοιχειώδη του έκφανση που είναι το σεξ, είναι ένα απλό φυσικό και βιολογικό γεγονός, όπως ακριβώς η γέννηση και ο θάνατος που κι’ αυτά, όπως και το σεξ, ηθικοποιήθηκαν σύμφωνα με την ορολογία του Ράιχ, ώστε να ελέγχεται η ύπαρξή μας απ’ τους κρατούντες σ’ ολόκληρη την πορεία της, απ’ το πέρασμα απ’ την ανυπαρξία στην ύπαρξη (γέννηση) μέχρι το πέρασμα απ’ την ύπαρξη στην ανυπαρξία (θάνατος). Το μεταξύ των δύο ορίων διάστημα ονομάζεται ζωή, και τούτη τη ζωή οι κρατούντες μας απαγορεύουν να τη ζήσουμε με πληρότητα, δίνοντάς μας για ανταμοιβή μια άλλη φανταστική, όπου όλα τα ένστικτα που συντηρούν ή καταστρέφουν τη ζωή χάνουν βέβαια το νόημά τους
Το γεγονός πως η ιστορία που αφηγείται ο Όσιμα είναι πραγματική – συνέβη το 1936, σε περίοδο πλήρους άνθισης του ιαπωνικού μιλιταρισμού – δηλώνει, κατ’ αρχήν, πως η σεξουαλικότητα είναι επιπλέον μια κατάσταση «ιστορική», δηλαδή κάθε άλλο παρά μεταφυσική ή έστω απλά αφηρημένη και απροσδιόριστη (καταφεύγουμε και πάλι στο Ράιχ). Και σαν τέτοια υπηρετεί κάποια συμφέροντα. Στην περίπτωση τής πλήρους και ανήθικης λειτουργίας του σεξουαλικού ενστίκτου, τα συμφέροντα που αυτό υπηρετεί είναι καθαρά και απόλυτα εγωιστικά: Το ένστικτο βρίσκετε στην υπηρεσία του ατόμου και μόνο. Όμως όταν αυτά τα συμφέροντα συμπέσουν με τα γενικά, το σεξ αυτόματα κοινωνικοποιείται και πολιτικοποιείται. (πρόκειται γι’ αυτό που ονομάστηκε «σεξ – πολ», και που ο σιτουασινισμός το κληρονόμησε απ’ τους πολιτικοποιημένους επιγόνους του Φρόυντ, κυρίως τον Μαρκούζε και τον Ράιχ.
Στην περίπτωση της ταινίας, το σεξ πετάει στο περιθώριο της ιστορίας της μιλιταριστικής Ιαπωνίας τους δυο ήρωες, κι αυτή η «φυσική» άρνηση συμμετοχής σε μια ιστορία που αρνείται τη ζωή είναι μια πράξη ασυνείδητα πολιτική. Γι’ αυτό ακριβώς ο ευνουχισμός του ήρωα της ταινίας απ’ την ερωμένη του γίνεται με ενθουσιασμό δεκτή απ’ την ιαπωνική κοινή γνώμη.
Όμως, τούτος ο από αγάπη ευνουχισμός δεν είναι μια πράξη διαστροφής αλλά η φυσική ζεύξη του έρωτα με το θάνατο, ή καλύτερα μια τελετουργία του έρωτα, που κάθε φορά καταλήγει στο πρόσκαιρο χάσιμο της συνείδησης μέσα απ’ τον οργασμό, που είναι ένα είδος «άσκησης θανάτου». Αυτό ακριβώς είναι και το θέμα της ταινίας.
Γίνεται φανερό απ’ τα παραπάνω πως ο κατ’ εξοχήν «ευρωπαίος» Ιάπωνας σκηνοθέτης Ναγκίζα Όσιμα στέκεται δίπλα στις απόψεις του Ζωρζ Μπατάιγ. (Η παραπομπή στην Ιστορία του ματιού είναι ολοφάνερη στη σκηνή του αυγού). Άλλωστε, η προβληματική της ταινίας στο σύνολό της βρίσκεται πολύ πιο κοντά στη «φυσική» κατάργηση των ορίων ανάμεσα στον έρωτα και το θάνατο όπως την αντιλαμβάνεται ο Μπατάιγ κι όχι ο Φρόιντ ή ο Σαντ».
Βασίλης Ραφαηλίδης, Βήμα, 23 Δεκεμβρίου 1980 (Λεξικό ταινιών τόμος lll, εκδόσεις Αιγόκερος. Αθήνα 1982)
Ιστοσελίδα για την ταινία στο imdb: Κλικ εδώ